รู้เรื่องยากับเภสัชจุฬาฯ : เลิกสูบบุหรี่ พูดง่าย แต่ทำยากมาก

    วันที่ 31 พฤษภาคม คือวันงดสูบบุหรี่โลก แม้จะมีวันงดสูบบุหรี่โลกมาหลายสิบปีแล้ว แต่คนจำนวนไม่น้อยก็ยังสูบบุหรี่กันต่อไป ทั้งๆ ที่รู้ว่าบุหรี่ไม่ใช่ยาวิเศษ แต่ก็ยังมีคนสูบ คนสูบรู้ว่าควันบุหรี่มีอันตรายต่อทั้งตัวเองและผู้ที่อยู่รอบข้าง ที่รับควันเข้าไปด้วย (secondhand smokers) รวมถึงผู้ที่ได้รับอันตรายจากควันบุหรี่มือสาม (thirdhand smokers) แม้ไม่ได้สูบเอง แต่ก็ได้รับอันตรายไม่น้อย เรายังคงเรียกร้องให้ผู้คนหยุดสูบบุหรี่ต่อไปเรื่อยๆ เพื่อสุขภาพที่ดีของทุกคนทั้งคนสูบและคนรอบตัว ขอเน้นว่าบุหรี่เป็นหนึ่งในสารเสพติด ทุกคนรู้ดี แต่ก็ยังได้รับอนุญาตให้จำหน่ายได้โดยถูกกฎหมาย หลายคนพยายามเลิกสูบบุหรี่ แต่มีผู้ประสบความสำเร็จน้อยมาก ผู้ติดบุหรี่ 2 ใน 3 คน เคยพยายามเลิกบุหรี่มาแล้ว แต่การหักดิบเลิกสูบเป็นเรื่องยากมากๆ น้อยคนมากที่จิตใจเข้มแข็งแล้วเลิกได้เด็ดขาด มีสถิติว่าคนส่วนใหญ่ที่เลิกบุหรี่ด้วยวิธีหักดิบเกินครึ่ง จะกลับมาสูบบุหรี่อีก ดังนั้น หากคุณอยู่ในกลุ่มนี้ ก็ไม่ต้องรู้สึกผิดหรือพ่ายแพ้ เพราะคนที่ติดบุหรี่ก็คือคนที่ติดสารพิษหลายชนิด และยังมีสารเคมีที่ทำให้สมองเสพติดอย่างมากอีกด้วย จึงเป็นการยากที่จะเลิกสูบบุหรี่ เมื่อติดไปแล้ว ผู้อยากเลิกให้สำเร็จ ต้องไปปรึกษาบุคลากรการแพทย์ เช่น หมอ เภสัชกร เพราะทั้งสองกลุ่มนั้นจะช่วยประเมินความรุนแรงของการติดบุหรี่ได้ แล้วเสนอทางเลือกการรักษาที่เหมาะสมที่สุดให้กับผู้ติดบุหรี่แต่ละราย เช่น บางคนอาจเหมาะกับการใช้ยาช่วยเลิกสูบบุหรี่ บางคนอาจเหมาะกับการใช้หมากฝรั่ง หรือแผ่นแปะนิโคติน ปัจจุบันมียาช่วยเลิกบุหรี่หลายขนาน เช่น บูโพรพิออน (bupropion) วาเรนิคลีน (varenicline) นอร์ทริปทิลีน (nortriptyline) หรือ โคลนิดีน (clonidine) เป็นต้น การใช้ยาเหล่านี้ คุณหมอหรือเภสัชกรต้องพิจารณาลักษณะของผู้สูบและพิจารณาจากโรคร่วมที่เป็นอยู่ รวมถึงดูยาที่ใช้เป็นประจำอย่างละเอียด แล้วต้องนัดตรวจติดตามผลการรักษาและผลข้างเคียงจากยาอย่างใกล้ชิด สำหรับประเทศไทย นอกจากยาที่กล่าวถึงข้างต้นแล้ว ยังมีการนำสมุนไพรไทย เช่น หญ้าดอกขาว ช่วยให้เลิกบุหรี่ด้วย โดยใช้ในรูปแบบของชาชงดื่ม เมื่ออยากสูบบุหรี่ งานวิจัยพบว่าลดอัตราการสูบบุหรี่ได้ถึง 60 เปอร์เซ็นต์ แต่มีอาการข้างเคียงที่พบบ่อยคือ ปากคอแห้ง ลิ้นชา เบื่ออาหาร เป็นต้น แม้ว่าจะเป็นชาสมุนไพร แต่ผู้มีประวัติป่วยโรคหัวใจ โรคไตรวมถึงหญิงตั้งครรภ์ไม่ควรใช้ชานี้ เพราะอาจเกิดอันตราย

    สำหรับผู้สูบบุหรี่ที่ยังคงอยากลองเลิกบุหรี่ด้วยตัวเอง เรามีเทคนิคดีๆ ช่วยเพิ่มอัตราความสำเร็จของการเลิกคือ

    (1) เริ่มจากตั้งคำถามว่าอยากเลิกบุหรี่ไปเพื่ออะไร เพื่อให้เกิดแรงจูงใจที่ชัดเจน เช่น อยากเลิกเพื่อสุขภาพของตัวเอง อยากเลิกเพื่อสุขภาพของคนใกล้ชิด อยากเลิกเป็นของขวัญให้ลูกหรือคู่ชีวิต การมีเป้าหมายชัดเจนจะทำให้เรามีแรงฮึดทำต่อไม่คิดล้มเลิกความพยายามง่ายๆ

    (2) กำหนดวันดีเดย์ ควรเป็นวันสำคัญ เช่น วันเกิดตัวเองวันครบรอบแต่งงาน วันเกิดลูก วันอะไรก็แล้วแต่ที่สัมพันธ์กับเป้าหมาย และใกล้ที่สุดนับจากวันที่คิดอยากจะเลิก ระหว่างวันที่คิดได้ว่าอยากจะเลิกกับวันดีเดย์ที่กำหนดไว้จะได้มีเวลาเตรียมตัวเตรียมใจ

    (3) เมื่อถึงวันดีเดย์ เอาบุหรี่ ที่เขี่ยบุหรี่ และไฟแช็กทิ้งไปให้หมด เลิกสูบโดยเด็ดขาดทันทีรวมถึงบอกคนรอบตัวด้วยว่าเรากำลังเลิกบุหรี่ ถ้าจะให้ดีที่ไหนมีกลิ่นบุหรี่ตกค้างให้กำจัดให้สิ้นซาก จะได้ไม่รู้สึกถูกกระตุ้นให้นึกถึงบุหรี่อีก

    (4) คอยระวังและหลีกเลี่ยงตัวกระตุ้นความอยากบุหรี่ และมีแผนจัดการเมื่อเกิดความอยากบุหรี่ เช่น เดินหนีเมื่อเจอคนสูบบุหรี่ปฏิเสธเมื่อเพื่อนชวน ถ้าอยากบุหรี่ให้อมชิ้นมะนาวสดชิ้นเล็กๆ แต่ถ้าไม่สะดวกเตรียมมะนาวสด ก็ใช้ลูกอมรสเปรี้ยวทดแทนได้

    (5) ให้รางวัลตัวเองเมื่อทำสำเร็จ เช่น ไม่สูบบุหรี่ครบ 1 สัปดาห์ จะพาครอบครัวไปกินหมูกะทะ ครบ 1 เดือน จัดทริปเที่ยวทะเล ครบ 3 เดือนซื้อของขวัญที่เล็งไว้นานแล้ว เป็นต้น

    (6) เมื่อเผลอสูบบุหรี่ หรือเกิดความท้อแท้ อย่าเพิ่งหมดกำลังใจ ระหว่างทางสู่ความสำเร็จอาจจะเกิดความผิดพลาดได้บ้าง ต้องให้อภัยตัวเองและบอกว่าเราต้องทำได้

    สุดท้ายนี้ ขอเป็นกำลังใจให้ทุกคนที่ตั้งใจเลิกบุหรี่ขอแสดงความยินดีล่วงหน้ากับผู้เลิกบุหรี่ได้สำเร็จ หากต้องการมากกว่ากำลังใจ สามารถขอรับคำแนะนำการเลิกบุหรี่จากเภสัชกรได้จากร้านยาคุณภาพใกล้บ้านท่าน

รศ.ภญ.ดร.ณัฏฐดา อารีเปี่ยม และ ผศ.ภก.ดร.บดินทร์ ติวสุวรรณ

คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย