รู้เรื่องยากับเภสัชจุฬาฯ : บุหรี่กับสารพัดโรคร้าย

    31 พฤษภาคม วันงดสูบบุหรี่โลก แต่แม้จะมีวันงดสูบบุหรี่ของมนุษยโลก แต่โลกนี้ก็ยังมีโรงงานผลิตบุหรี่ และยังมีคนสูบบุหรี่ สรุปว่า รณรงค์ให้หยุดสูบก็ทำกันไป แต่ก็ยังมีการผลิตและมีผู้สูบต่อไป ทั้ง ๆ ที่รู้ว่าบุหรี่มีพิษภ้ยก็ตาม พิษภัยและโทษของบุหรี่ทำให้เกิดโรคภัยไข้เจ็บ และส่งผลเสียต่อสุขภาพ เรื่องนี้หลายคนก็คงรู้ แต่หลายคนอาจไม่ตระหนัก บางคนตระหนักก็เมื่อสายไปแล้ว วันนี้จะเจาะลึกว่า ในกรณีที่ป่วยเป็นโรคต่าง ๆ แต่ยังคงสูบบุหรี่ต่อไป การดำเนินไปของโรคจะเป็นอย่างไร แตกต่างกับคนไม่สูบบุหรี่อย่างไร หากรู้เรื่องนี้แล้ว น่าจะทำให้เกิดความตระหนักรู้ แล้วเป็นแรงบันดาลใจให้เลิกสูบบุหรี่

    ถึงแม้ว่าบนซองบุหรี่จะมีภาพน่าเกลียด น่ากลัวมากแค่ไหนก็ตาม แต่ว่าไม่ได้ทำให้คนเลิกสูบบุหรี่ แต่ที่น่าเป็นห่วงคือ ยุคปัจจุบันมีวัยรุ่นสูบบุหรี่ และบุหรี่ไฟฟ้ามากขึ้น ทำให้ผู้เขียนหนักใจ เพราะเกรงว่าวัยรุ่นวัยเรียนที่สัดส่วนประชากรไม่มากนักเมื่อเทียบกันคนวัยชรา หากวัยรุ่นสูบบุหรี่จัด ๆ จะเติบโตไปเป็นคนวัยทำงานที่น่าเป็นห่วงสุขภาพ อาจจะเจ็บป่วยหลายโรค ไม่สามารถใช้ชีวิตอย่างมีความสุขแบบที่ชอบพูดกันว่า no limit เพราะป่วยเป็นโรคประจำตัวจากบุหรี่

    บุหรี่ส่งผลต่อความรุนแรงของโรคต่าง ๆ ได้มาก เริ่มจากระบบหัวใจและหลอดเลือด ตัวอย่างโรคในกลุ่มนี้ที่มีคนเป็นบ่อยที่สุดคือ โรคความดันโลหิตสูง ถ้าความดันสูง กินยาแล้ว แต่ยังสูบบุหรี่ ผลการควบคุมความดันโลหิตอาจไม่ดี เพราะนิโคตินในบุหรี่ส่งผลให้หลอดเลือดหดตัว ซึ่งทำให้ความดันโลหิตเพิ่มขึ้น นิโคตินยังทำให้เกล็ดเลือดเกาะกันมากขึ้น

    ดังนั้นคนที่เป็นโรคหลอดเลือดตีบ โรคก็จะยิ่งรุนแรงมากขึ้นไปอีก ผลรวมก็คือ เพิ่มความเสี่ยงการเกิดหัวใจวาย อัมพฤกษ์ อัมพาตได้ หลายคนที่อายุมากขึ้น แต่ผลตรวจร่างกายยังดี ความดันปกติ เบาหวานก็ไม่เป็น แต่มีไขมันในเลือดสูงนิดหน่อย ก็อย่าย่ามใจแล้วสูบบุหรี่ต่อไป ข้อให้รู้ไว้ว่านิโคติน และสารพิษอื่น ๆ ในควันบุหรี่มีบทบาทสำคัญทำให้เกิดหลอดเลือดอักเสบ เป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดภาวะหลอดเลือดแข็ง และทำให้เกิดแผ่นพอกหรือคราบในหลอดเลือดที่ประกอบด้วย ไขมัน เซลล์อักเสบ พังผืด และแคลเซียม ซึ่งคราบนี้จะสะสมอยู่ในชั้นในของผนังหลอดเลือดแดง และเมื่อหนามากขึ้น จะทำให้หลอดเลือดแคบลงหรือตีบตัน จนอาจเกิดอาการของโรคหลอดเลือดหัวใจ และหลอดเลือดสมอง และถ้าคราบดังกล่าวหลุดออกมา จึงเพิ่มความเสี่ยงต่อ กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน หรือ หลอดเลือดสมองอุดตันเฉียบพลันได้

    สำหรับโรคในระบบต่อมไร้ท่อ เช่น เบาหวาน เบาหวานเป็นโรคเรื้อรังที่คนเป็นกันมาก บางคนเข้าใจว่าไม่เกี่ยวอะไรกับการสูบบุหรี่ แต่ที่จริงนิโคตินในบุหรี่ทำให้อินสุลินซึ่งเป็นฮอร์โมนที่ทำหน้าที่ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดมีความไวน้อยลง ผลก็คือการควบคุมน้ำตาลในเลือดของคนเป็นเบาหวานที่สูบบุหรี่จะยากขึ้น เกิดภาวะดื้อต่ออินสุลินมากขึ้น การเป็นโรคแทรกซ้อนจากเบาหวานก็ง่ายและรุนแรงขึ้นไม่ว่าจะเป็นเบาหวานขึ้นตา เบาหวานลงไต อีกโรคหนึ่งที่คนสูบบุหรี่มักไม่นึกถึงว่ามันจะเกี่ยวกันคือ กระดูกพรุน แต่การสูบบุหรี่มีผลเสียต่อโรคนี้อย่างมากมาย นิโคตินและสารพิษในควันบุหรี่ ลดการทำงานของเซลล์สร้างกระดูก และเพิ่มการทำงานของเซลล์สลายกระดูก ลดการดูดซึมแคลเซียมจากลำไส้ เพิ่มการขับแคลเซียมออกทางปัสสาวะ โดยเฉพาะในผู้หญิงบุหรี่ทำให้หมดประจำเดือนเร็วขึ้น ขาดเอสโตรเจนเร็ว เสียมวลกระดูกเร็ว ผลรวมๆ คือ เพิ่มความเสี่ยงการเกิดกระดูกหัก โดยเฉพาะสะโพก สันหลัง ข้อมือ ที่แย่ก็คือบุหรี่ทำให้เสียความสมดุลและมวลกล้ามเนื้อ ทำให้หกล้มง่ายขึ้นด้วย

    ส่วนโรคอื่น ๆ ไม่ว่าจะเป็นทางเดินหายใจและปอด รวมถึงมะเร็ง ในแง่ของการใช้ยา ผู้ป่วยโรคต่าง ๆ เหล่านี้ รวมถึงที่กล่าวแล้วข้างต้น จะมีความยากลำบากมากกว่าในการปรับสูตรยาและขนาดยา อาจจะต้องใช้ยาขนาดสูงกว่า หรือเพิ่มชนิดของยาเข้าไปในสูตรการรักษา เมื่อเพิ่มทั้งชนิดและขนาดยา ย่อมต้องเพิ่มโอกาสและความเสี่ยงในการเกิดอาการไม่พึงประสงค์จากยา ดังนั้น มันจะดีกว่ามาก หากผู้ป่วยสามารถเลิกบุหรี่ได้ ประสิทธิผลในการรักษารวมถึงความปลอดภัยในการใช้ยาก็จะเพิ่มขึ้นด้วย

รศ.ภก.ดร.บดินทร์ ติวสุวรรณ และรศ.ภญ.ดร.ณัฏฐดา อารีเปี่ยม

คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย